Η ιστορία του χωριού μας

ΘΟΛΟΠΟΤΑΜΙ

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Το θολοποτάμι είναι χτισμένο σε απόσταση 12,1 χλμ νότια της πόλης της Χίου, στις πλαγιές του βουνού Προφήτης Ηλίας με υψόμετρο 535μ. Έχει θέα την περιοχή των Σκλαβιών  αλλά και πανοραμική θέα προς τα ανατολικά στα παράλια της Μ. Ασίας. Φημίζεται για τις πηγές του, τα δροσερά, γνωστά για την ποιότητά τους νερά, τα πανύψηλα πλατάνια του και τα στενά ανηφορικά δρομάκια με τις λιγοστές πλέον καμάρες.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ

Η ίδρυση του χωριού έγινε πριν από 800 χρόνια περίπου πάνω σε μικρό πετρώδη λόφο. Οι κάτοικοι φοβούνταν τους πειρατές  γι αυτό και έκλειναν τις εξόδους του χωριού που ήταν στοές, με σιδερένιες πόρτες.

Προ αμνημονεύτων χρόνων έγινε καθίζηση προς το ΒΔ μέρος του χωριού στη θέση Ραγά. Τα Ραγά είναι ρήγμα με  πολλά πηγάδια, που έχουν εξερευνηθεί σήμερα  σε βάθος μόνο 16 μ.  Ανέβλυσε άφθονο θολό νερό, το οποίο έρεε για αρκετό χρονικό διάστημα και από περιέργεια έρχονταν όλοι οι κάτοικοι των γειτονικών χωριών ακόμη και από την πόλη για να παρατηρήσουν το φυσικό φαινόμενο κι έμεινε η λέξη Θολοποτάμι σαν ονομασία του χωριού.

Γραπτές παραδόσεις από το διδάσκαλο της Κοινότητας Λουκά Ι. Τσαμπά αναφέρουν ότι ονομάζεται και Μάνη, γιατί ο πρώτος κάτοικος καταγόταν από τη Μάνη της Πελοποννήσου. (αρχείο Σχολείου).

Το 1822 όσοι κάτοικοι μπόρεσαν εγκατέλειψαν το χωριό προς τα Μεστά και από κει «έξω της Χίου» στα Ιόνια νησιά ή αλλού. Μεγάλη σφαγή συνέβη στα παράλια των Μεστών κατά την ώρα της επιβίβασης. Οι Τούρκοι έσφαξαν όλους σχεδόν τους κατοίκους του Θολοποταμίου. Η γαλλική εφημερίδα της Σμύρνης «Θεατής της Ανατολής» στις 23-8-1822 γράφει:«Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του πασά, έμειναν σ΄ όλο το νησί 1800 Έλληνες χριστιανοί και καθολικοί, άνδρες και γυναίκες. Στο Θολοποτάμι μόνο 12 πρόσωπα μένουν σήμερα…»

Παρά το μεγάλο ποσοστό μετανάστευσης σε Καναδά και Αμερική κυρίως, στο χωριό ζουν μόνιμα 750 περίπου κάτοικοι.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Τα κτίρια του θολοποταμίου, αν και κατεστραμμένα, κινούν το ενδιαφέρον στους ερευνητές καθώς θεωρούνται πρόδρομοι των αρχοντικών του Κάμπου.

Στο Θολοποτάμι ανήκει ο οικισμός των Σκλαβιών με τα απομεινάρια των πύργων, που κάποτε ήταν θερινές κατοικίες για τους Γενουάτες του Κάμπου, τόπος δικαστηρίων τον καιρό της Τουρκοκρατίας, αλλά και ο τόπος όπου, όπως λέει ο μύθος, η ωραία Ελένη λούστηκε στα νερά του, όταν πέρασε από το νησί στο ταξίδι της για την Τροία..

Σε απόσταση 5΄ από το χωριό συναντάς τα Θεόκτιστα, για τα οποία αναφέρει ο Ζολώτας στη «Ιστορία της Χίου»:

 «Εν τω χώρω του Θολοποταμίου σώζονται ολίγον αρκτικότερον της Σικιλιάς, τα αξιόλογα λείψανα τείχους πελασγικού, τα λεγόμενα ΘΕΟΚΤΙΣΤΑ.

ΕΞΩΚΛΗΣΙΑ

Ιδιωτικά εξωκλήσια κρυμμένα σε πανέμορφα φυσικά τοπία γύρω από το Θολοποτάμι, προσελκύουν προσκυνητές και πανηγυριώτες: 

Ο Άγιος Πέτρος των ρακιτζήδων (ποτοποιών) με το αγίασμα κάτω από την εκκλησία, 

ο Άγιος Παντελεήμονας στα Πανιά, 

ο Ταξιάρχης στα Πατέλια, 

ο Άγιος Γιώργης των Σκλαβιών

και ψηλά στο ομώνυμο βουνό, ο Προφήτης Ηλίας.

Εκτός όμως από αυτά υπήρχαν  και άλλα εξωκλήσια: 

Ο Πέρα Άγιος Γιώργης, που λεγόταν έτσι για να διακρίνεται από εκείνον των Σκλαβιών, πυρπολήθηκε το 1822 και έστεκε μισοερειπωμένος. Δεξιά της θύρας του υπήρχε επιγραφή στα αρχαία ελληνικά δυσανάγνωστος σε μαύρο μάρμαρο και η οποία άρχιζε με τη λέξη «Ερμή…».

Ο Άγιος Γιώργης των Σκλαβιών ή Μικρός ανήκε στο Μισέ Ζαννή Παχυάν ή Νεγρεπόντη και βρίσκεται κοντά στο μεγάλο Πύργο της Κρύας Βρύσης.

Άλλος Άγιος Γιώργης ο λεγόμενος της Βίγλας ή κάτω Άγιος Γιώργης ή Κατ΄Άι Γιώργης. Πυρπολήθηκε και καταστράφηκε και αυτός από τους Τούρκους.

Σε μικρή απόσταση από το χωριό συναντούσες δυο μικρούς ναούς:

των Ταξιαρχών τον οποίον αναφέρει ο Στυλ. Βίος στο βιβλίο του  «Η σύγχρονος Χίος και η παλιά» ότι έχει ωραίον ναόν,

και του Τιμίου Προδρόμου, το σημερινό νεκροταφείο.

Ν.Α του χωριού ο Άγιος Παντελέμονας με ένα μεγάλο πύργο δίπλα του όπου έμεναν οι λεπροί, γι΄αυτό και λεγόταν Λωβοχώρι. Καταστράφηκε από το σεισμό του 1881, αλλά όπως φαίνεται ξανακτίστηκε.

Ο ναός των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, των Λουτρών που βρίσκεται κάτω από το χωριό ανατολικά του δημόσιου δρόμου μέσα σε ένυδρο και πευκόφυτο περιοχή

και το ξωκλήσι των Ταξιαρχών στον Κάστελλα ,

έμειναν ακέραια όπως αναφέρει ο ιστορικός Ζολώτας στο βιβλίο του «Ιστορία της Χίου».

Στο Νόσω Κήπο υπάρχει ακόμα η εκκλησία της Παναγιάς, με πολλούς Πύργους Γενουατών.

ΗΘΗ- ΕΘΙΜΑ

Ανάμεσα στα έθιμα του θολοποταμίου ξεχωρίζει ο δετός, αποκριάτικος χορός:

               Δετός , χορός αποκριάτικος

   Ένας από τους χορούς που με τα χρόνια τείνει να παραμεριστεί, ήταν ο δετός, ο παραδοσιακός χορός της Αποκριάς, που συνδύαζε την κίνηση και το τραγούδι.

   Στο Λιβάδι, έξω από την εκκλησία της Παναγιάς ή σε σπίτια πολλές φορές, οι νέοι και οι νέες του χωριού, ντυμένοι με παραδοσιακές στολές, τσολιάδες ή βρακάδες, οι άντρες και βλάχικα οι γυναίκες, πιάνονταν χιαστί σ΄ ένα μεγάλο κύκλο. Ο κορυφαίος του χορού ξεκινούσε τραγουδώντας το αυτοσχέδιο τετράστιχο (ρίμα) και ο χορός επαναλάμβανε καθώς όλοι μαζί κινούνταν ρυθμικά προς τη φορά του χορού και συγχρόνιζαν τα βήματά τους με το ρυθμό του τραγουδιού σ΄ ένα αρμονικό σύνολο.

   Τα λόγια του τραγουδιού απευθύνονταν σε αγαπημένους, σε φίλους, σε γνωστούς ή συγγενείς, ήταν λόγια ερωτικά, σκωπτικά, πειρακτικά, δηκτικά και προκαλούσαν πολλές φορές ανταπάντηση από τους συμμετέχοντες, εκφράζοντας έτσι συναισθήματα, επιθυμίες και ιδέες, κρυφά και φανερά:

 «Το ήξερα αγάπη μου
δε θέλαν οι δικοί σου
μα μου ΄ταζες θα μ΄αγαπάς
 σε όλη τη ζωή σου.»

«Μη πιστευτείς το φίλο σου να πεις το μυστικό σου

Φίλος του φίλου θα το πει και είναι κακό δικό σου»

«Άνοιξε τα χειλάκια σου
και πες μου μιαν αλήθεια
με τα σωστά σου μ΄αγαπάς
ή με τα παραμύθια;

«Με τα σωστά μου σ΄ αγαπώ
και μ΄ όλα μου τα μέλη
και την καρδιά μου που ρωτώ
μου λε, εσένα θέλει»

Τα μηνολόγια

Μηνολόγια ονομάζονταν οι δώδεκα πρώτες μέρες του Αυγούστου κατά τις οποίες παρατηρώντας τις καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν κάθε μέρα κατάφερναν να προμαντεύουν με αρκετή ασφάλεια, τουλάχιστον όσοι ήξεραν να ερμηνεύουν σωστά τα φαινόμενα τον καιρό της επόμενης χρονιάς.

Τα δρίματα

Η χρονική περίοδος από την 1η μέχρι και την 6η Αυγούστου χαρακτηριζόταν ως «δρίματα» και όλο αυτό το διάστημα οι νοικοκυρές απέφευγαν να εκτελούν κάποιες εργασίες, όπως το λούσιμο των μαλλιών και το πλύσιμο των ρούχων, το οποίο γινόταν έξω από το σπίτι στο πεζούλι ή στην πηγή που σύχναζαν πριν ακόμη το νερό φτάσει στα σπίτια με το δίκτυο ύδρευσης, Οι μεσημβρινές ώρες θεωρούνταν και οι πιο επικίνδυνες. Πίστευαν ότι τα ρούχα λιώνουν και τα μαλλιά πέφτουν. Αν παρόλα αυτά έπρεπε να γίνουν οι δουλειές, τότε τοποθετούσαν στο δοχείο με το νερό που θα χρησιμοποιούσαν ένα κομμάτι μετάλλου, συνήθως σιδερένιο κλειδί, που την εποχή εκείνη ήταν μεγάλου μεγέθους και προστατεύονταν πίστευαν έτσι από τα δρίματα.